مراکز هسته‌ای ایران کجا هستند و به کدام حمله شده است؟

پیش از حمله روز جمعه اسرئیل، نطنز هدف حملات سایبری و خرابکاری‌های مختلفی قرار گرفته بود، از جمله ویروس استاکس‌نت که در سال ۲۰۱۰ کشف شد و به عنوان عملیات مشترک آمریکا و اسرائیل شناخته می‌شود، و همین طور انفجاری که در سال ۲۰۲۱ رخ داد و ایران اسرائیل را مسئول آن دانست.

این تاسیسات که در ایران با نام مجتمع غنی‌سازی شهید احمدی روشن هم شناخته می‌شود، در مرکز مذاکرات بین‌المللی قرار داشته و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از آن بازدید و بازرسی می‌کند.

مصطفی احمدی روشن، معاون بازرگانی سایت هسته‌ای نطنز بود که در دی ماه سال ۱۳۹۰ در تهران ترور شد. ترور او مانند دیگر «دانشمندان هسته‌ای»، عمدتا به اسرائیل نسبت داده شده است.

تاسیسات غنی‌سازی سوخت فردو یک مرکز غنی‌سازی اورانیوم بسیار محافظت‌شده و زیرزمینی است که در نزدیکی قم و حدود ۱۶۰ کیلومتری جنوب تهران واقع شده است. ساخت مخفیانه این مرکز که در اعماق کوه بنا شده، در سال ۲۰۰۹ فاش شد و نگرانی‌های بین‌المللی درباره مقاصد هسته‌ای ایران را برانگیخت.

فردو طراحی شده تا حدود ۳۰۰۰ دستگاه سانتریفیوژ را در خود جای دهد و تا حد زیادی در برابر حملات هوایی مقاوم باشد.

ایران با امضای برجام موافقت کرد که فردو را به یک مرکز تحقیقاتی تبدیل کند و فعالیت‌های غنی‌سازی اورانیوم را به مدت ۱۵ سال متوقف کند. با وجود این پس از خروج آمریکا از این توافق، ایران فعالیت‌های غنی‌سازی اورانیوم در این مرکز را از سر گرفت و تا سال ۲۰۲۱ به ۲۰ درصد رساند.

در نوامبر ۲۰۲۲، ایران سطح غنی‌سازی اورانیوم را در تاسیسات فردو تا ۶۰ درصد افزایش داد و اعلام کرد که قصد دارد ظرفیت غنی‌سازی خود را به‌طور چشمگیری افزایش دهد.

آژانس بین‌المللی انرژی اتمی این سایت را زیر نظر دارد، اما افزایش فعالیت‌ها و ظرفیت غنی‌سازی فردو و فناوری پیشرفته آن همچنان تلاش‌های جهانی برای عدم اشاعه را به چالش می‌کشد.

تاسیسات فردو با نام «مجتمع غنی‌سازی شهید علی‌محمدی» هم شناخته می‌شود. مسعود علی‌محمدی، استاد فیزیک دانشگاه تهران و به گفته مقام‌ها و رسانه‌های ایران یک از «دانشمندان هسته‌ای» بود که در دی ماه ۱۳۸۸ در شمال تهران ترور شد.

راکتور خنداب، که پیشتر با نام راکتور آب سنگین اراک شناخته می‌شد، یکی از تاسیسات هسته‌ای ایران است که در نزدیکی شهر خنداب در استان مرکزی واقع شده است. این مرکز که به‌عنوان یک راکتور تحقیقاتی طراحی شده، یکی از موارد نگرانی درباره برنامه هسته‌ای ایران بود چون توانایی تولید پلوتونیوم را دارد که می‌تواند برای ساخت سلاح‌ هسته‌ای استفاده شود.

بر اساس توافق برجام، ایران ساخت این راکتور را متوقف کرد، هسته آن را برداشت و آن را با بتن پر کرد تا غیرقابل استفاده شود. قرار بود این راکتور باز طراحی شود تا تولید پلوتونیوم در آن به حداقل برساند و برای ساخت احتمالی سلاح‌ قابل استفاده نباشد.

ایران به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اطلاع داده که قصد دارد این راکتور را تا سال ۲۰۲۶ به بهره‌برداری برساند. آینده این تاسیسات همچنان یکی موضوعات حساس در فعالیت‌های هسته‌ای ایران است.

تاسیسات اصفهان یکی از بخش‌های برنامه هسته‌ای ایران است که بر تبدیل اورانیوم به اشکالی که برای سوخت راکتورها و غنی‌سازی لازم است، تمرکز دارد.

تاسیسات فراوری اصفهان گاز هگزافلوراید اورانیوم (UF6) تولید می‌کند که برای غنی‌سازی در نطنز و فردو ضروری است. این سایت همچنین سوخت مورد نیاز برای راکتورهای هسته‌ای از جمله نیروگاه بوشهر را تولید می‌کند.

ایران در بهمن ماه ۱۴۰۲ اعلام کرد که ساخت «چهارمین راکتور تحقیقاتی» در این مرکز را آغاز کرده است.

در حالی که بازرسی‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتم در اصفهان انجام می‌شود، نگرانی‌هایی درباره فعالیت‌های مرتبط با تولید فلز اورانیوم وجود دارد که به صورت بالقوه می‌تواند کاربردهای نظامی داشته باشد. دامنه فعالیت‌های هسته‌ای در اصفهان نشان‌دهنده هدف ایران برای دستیابی به چرخه کامل سوخت هسته‌ای است.

نیروگاه بوشهر تنها نیروگاه هسته‌ای ایران است که در حاشیه خلیج فارس در جنوب شهر بوشهر واقع شده است. ساخت این نیروگاه در سال ۱۳۵۴ خورشیدی با کمک آلمان آغاز شد و پس از تاخیری طولانی توسط روسیه تکمیل شد. این نیروگاه سال ۱۳۹۰ به بهره‌برداری رسید و از اورانیوم تامین‌شده از سوی روسیه استفاده می‌کند. سوخت مصرف‌شده آن برای جلوگیری از بازفرآوری به مواد قابل استفاده در سلاح‌های هسته‌ای به روسیه بازگردانده می‌شود.

اگرچه بوشهر یک تاسیسات غیرنظامی تولید انرژی و تحت نظارت کامل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است، اما نگرانی‌هایی درباره استانداردهای ایمنی و نزدیکی نیروگاه به مناطق زلزله‌خیز وجود دارد.

راکتور تحقیقاتی تهران یک تاسیسات کوچک برای تحقیقات و تولید ایزوتوپ‌های پزشکی است. این راکتور در سال ۱۹۶۷ با حمایت آمریکا ساخته شد و در ابتدا با استفاده از اورانیوم با غنای بالا برای تولید ایزوتوپ‌های پزشکی کار می‌کرد. با این حال، در سال ۱۹۸۷ برای کاهش خطر اشاعه هسته‌ای، به استفاده از اورانیوم با غنای پایین تغییر کاربرد داد.

این راکتور تا سال ۲۰۰۹ با کمبود سوخت مواجه بود، که باعث شد ایران برای تامین سوخت آن غنی‌سازی اورانیوم را تا سطح ۲۰ درصد آغاز کند. در سال ۲۰۱۲، ایران اولین میله‌های سوخت داخلی خود را برای راکتور تحقیقاتی تهران تولید و بارگذاری کرد.

پارچین، در جنوب شرقی تهران، تاسیسات محرمانه نظامی است که بر اساس گزارش‌های قبلی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، مشکوک به ارتباط با ابعاد احتمالی نظامی در برنامه‌ هسته‌ای ایران بوده است.

ایران هرگونه فعالیت هسته‌ای را انکار می‌کند و می‌گوید که پارچین فقط برای استفاده‌های نظامی متعارف است، دسترسی برای بازرسی‌ها محدود بوده است.

یک بار بازدید مدیر وقت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در سال ۲۰۱۵ نگرانی‌ها درباره این مرکز را برطرف نکرد و سوالاتی درباره ابعاد احتمالی نظامی برنامه هسته‌ای ایران باز باقی گذاشت.

در ماه مه ۲۰۲۲، یک انفجار در پارچین، که یک پایگاه اصلی توسعه نظامی و تسلیحاتی ایران در شرق تهران است، یک مهندس را کشت و یک نفر دیگر را زخمی کرد.